“เหตุการณ์สูญเสียครั้งใหญ่ กับสภาพจิตใจที่ต้องไปต่อ”

จากเหตุโศกนาฏกรรมรถบัสทัศนศึกษาของโรงเรียนแห่งหนึ่งในจังหวัดอุทัยธานี เกิดเพลิงไหม้ทำให้ครูและนักเรียนเสียชีวิต 23 คน และบาดเจ็บสาหัสอีก 2 คน สร้างความสะเทือนใจให้กับครอบครัว และคนในสังคมเป็นอย่างมาก ถึงวันนี้ความโศกเศร้าสะเทือนใจ สร้างผลกับสภาพจิตใจอย่างไร และควรมีทางออกแบบไหน

The Publisher มีโอกาสได้สัมภาษณ์ นพ.วรตม์ โชติพิทยสุนนท์ โฆษกกรมสุขภาพจิต หน่วยงานที่มีส่วนสำคัญในการฟื้นฟูสภาพจิตใจของครอบครัวผู้สูญเสีย และบาดเจ็บ

The Publisher : ตอนนี้หลังจากที่ทีมของกรมสุขภาพจิต เข้าไปในพื้นที่แล้ว เราพบปัญหายังไงบ้าง ความเครียดของทั้งครอบครัวแล้วก็ทั้งผู้ประสบเหตุเป็นอย่างไรบ้าง

นพ.วรตม์ : ตอนนี้กรมสุขภาพจิต ลงไปตั้งแต่วันแรกแล้วครับ ช่วยลงพื้นที่ไป คือพื้นที่ที่กรมสุขภาพจิตลงไป จะมีอยู่สองส่วนด้วยกัน ส่วนแรกเป็นส่วนที่สถาบันนิติเวชศาสตร์ ซึ่งจะมีครอบครัวของผู้ที่เสียชีวิต ที่ไปรวมกันอยู่ตรงนั้น แล้วก็จะมีส่วนหนึ่งอยู่ที่จังหวัดอุทัยธานี เราก็แบ่งทีมที่เรียกว่าเอ็นแคปนะครับ หรือวิกฤตทีมเยียวยาจิตใจ ทีมวิกฤตสุขภาพจิต มีทั้งของกรมสุขภาพจิต และหน่วยงานสาธารณสุขในพื้นที่ไปร่วมกันทํางานในทั้งสองพื้นที่

โดยแบ่งกลุ่มของผู้ที่ได้รับผลกระทบเป็น 4 กลุ่ม ที่ต้องบริหารจัดการ และความเข้มข้นแตกต่างกัน

กลุ่ม A เป็นกลุ่มที่อาจจะเป็นผู้ที่ได้รับบาดเจ็บจากเหตุการณ์ หรือเป็นญาติของผู้ที่เสียชีวิตนะครับ

กลุ่ม B เป็นกลุ่มที่เป็นญาติของผู้ที่ได้รับบาดเจ็บ

กลุ่ม C เป็นกลุ่มที่อยู่ในโรงเรียนและรับฟังข่าวสารของเพื่อนๆ ที่ได้รับผลกระทบ

กลุ่ม D คือประชาชนทั่วไป

โดย กลุ่ม A ต้องมีความเข้มข้นที่สูงกว่า เพราะเป็นคนที่ได้รับผลกระทบอย่างรุนแรงโดยตรง เราก็แบ่งทีมไปหลายทีมมากๆ และส่วนหนึ่งที่อยู่ในสถาบันนิติเวชศาสตร์ หลังส่งร่างไปที่อุทัยธาณีครบแล้ว จะย้ายกลับมาทำงานต่อที่อุทัยธานี

The Publisher : มีสถิติอะไรออกมาบ้างไหมว่า ท่านที่เครียดมากที่สุดจนถึงขั้นต้องน่ากังวลและต้องดูแลอย่างใกล้ชิดมีมากน้อยแค่ไหน

นพ.วรตม์ : เราไปลง ไปประเมินของคนที่อยู่ในกลุ่ม A เขตที่จะA ภูมิลำเนาก็จะเป็นA และ C ในโรงเรียน

จากข้อมูลวันที่ 1 ตุลาคมมี 18 คน เครียดสูงประมาณ 10 คน และทั้งหมดมีการให้ปฐมพยาบาลทางใจเบื้องต้นไปแล้ว มี 2 รายที่ต้องส่งต่อให้แพทย์ผู้เชี่ยวชาญ ส่วนพื้นที่ภูมิลำเนา A มี 17 คน กลุ่ม C ประมาณ 39 คน รุนแรงน้อย มีแค่เครียดสูงประมาณ 1 คน วันนี้จะจัดแบ่งทีมเพื่อดูแลในแต่ละครอบครัว เรียกว่า Family Folder ว่าแต่ละครอบครัวมีใครบ้าง ก็จะมีการเข้าไปติดตามใกล้ชิดต่อเนื่องระยะยาว ใน 4 ระยะ

The Publisher : อันนี้คือเราจะอยู่ในพื้นที่ถึงเมื่อไหร่คะ

นพ.วรตม์ : คือทีมจริงๆ ส่วนกลางก็จะลงในพื้นที่จนกว่าจะถึงในช่วงคาดว่าจะมีพิธีพระราชทานเพลิงศพ จนถึงช่วงนั้นก็อาจจะส่งไม้ต่อให้กับทีมเอนแคป ที่อยู่ในพื้นที่ เขาจะเข้าใจบริบทของชุมชน เข้าใจพื้นที่ เข้าใจรู้จักญาติ ทีมนั้นก็จะเป็นทีมที่ดูต่อระยะยาว คือทีมแพทย์ ทีมส่วนกลาง ทีมนักจิตวิทยาต่างๆ จะลงไปดูระยะวิกฤตเฉียบพลันใน 72 ชั่วโมงแรก เราจะต้องส่งทีมเข้าไปดูเยอะ

ส่วนระยะถัดมาจะเป็น 3-14 วันแล้ว เรียกว่าระยะผลกระทบ อันนี้ก็เริ่มถ่ายโอนงานให้กับพื้นที่ที่มีความเข้าใจ เพราะว่าเป้าหมายคือเราต้อการให้ทุกคนกลับไปใช้ชีวิตอย่างสมดุลเร็วที่สุด ก็จะลดผลกระทบทางจิตใจว่าคนในพื้นที่จะมาจัดการตรงนี้

ส่วนระยะยาวคือ 2 สัปดาห์ถึงสามเดือน ก็จะเป็นระยะที่ต้องติดตามเรื่อยๆ ว่ามีผลกระทบทางสุขภาพจิตหรือเปล่า ส่วนระยะสุดท้ายเรียกว่า ระยะฟื้นคือ คือ 3 เดือน ถึง 1 ปี อันนี้จะเป็นช่วงฟื้นคืนสภาวะทางจิตของคน ให้กลับมาดีกว่าเดิม และก็พร้อมรับมือในการที่จะกลับมาอยู่กับเหตุการณ์ต่างๆได้

The Publisher : คุณหมอมีคำแนะนำไหมคะ ว่าสำหรับคนที่อาจจะประสบความสูญเสีย หรือประสบเหตุการณ์ในลักษณะนี้ การกลับมาใช้ชีวิตปกติ ควรจะต้องมีการปฏิบัติตนอย่างไรบ้าง

นพ.วรตม์ : อย่างแรกคือเราอยากให้ทุกคนเข้าใจว่ากำลังอยู่ในเหตุการณ์ที่โศกเศร้าสูญเสียนะครับ เราก็อยากให้เขากลับมาใช้ชีวิต อาจจะไม่เหมือนเดิมเพราะสมาชิกในครอบครัวสูญเสียไป แต่อยากให้ใช้ชีวิตได้คล้ายๆเดิมได้อย่างรวดเร็วที่สุด มันอาจจะทำให้เกิดบาดแผลทางจิตใจได้ค่อนข้างมากนะครับ โรงเรียนเปิดก็ต้องปกติ แล้วก็มีช่วงที่ครอบครัวสามารถร่ำลา ไว้อาลัย โดยอาจจะไม่ได้มีคนภายนอกรบกวนมากนัก มีการดูแลจิตใจ นอกจากผู้เชี่ยวชาญแล้ว อาจจะต้องดูแลตัวเองด้วย แล้วก็ดูแลซึ่งกันและกันด้วย ชุมชนจะมีความเข้าใจซึ่งกันและกันมากที่สุด แล้วก็ขอความช่วยเหลือจากผู้เชี่ยวชาญ

สุดท้าย คนรอบข้าง อาจจะไม่ได้รับผลกระทบ ต้องระมัดระวังในการไปสอบถาม ซักถาม ครอบครัวที่เขาส่วนเสียไปแล้ว หรือเด็กที่ไม่มีอาการ สิ่งเหล่านี้ก็จะไปกระตุ้นให้เกิดความรู้สึกแย่ ความรู้สึกโศกเศร้า และกระตุ้นบาดแผลในจิตใจเขาได้ ถ้าเกิดคนนั้นเขาไม่ได้มีท่าทีหรืออาการ เราก็อาจจะหลีกเลี่ยงในการที่จะไปถามไถ่เรื่องนี้โดยตรง